Cao Bằng: Một dải biên cương

Thơ trữ tình viết về một vùng đất, một địa danh ở nước ta thật nhiều nhưng để cho người đọc nhớ được quả không dễ. Với một lượng chữ khiêm tốn trong một bài thơ, đâu phải nhà thơ nào cũng dựng được hồn cốt đối tượng mà mình chiêm ngưỡng và giãi bày cảm xúc. Trong lịch sử thơ ca Việt Nam hiện đại, chúng ta may mắn có được Đèo Cả của Hữu Loan, Việt Bắc của Tố Hữu, Qua Thậm Thình của Nguyễn Bùi Vợi... Với tôi, Cao Bằng của nhà thơ Trúc Thông vừa duyên dáng trong ý tứ; vừa mộc mạc, giản dị trong câu chữ nhưng đã khơi gợi thật ấn tượng về cảnh sắc và con người nơi đây. Cao Bằng quả là tác phẩm thơ hay một cách trọn vẹn từ đầu đến cuối.

Ở khổ thơ đầu tiên, ta bắt gặp cách kể chuyện hóm hỉnh, vui vui của Trúc Thông khi đến với non nước Cao Bằng. Nói là đến nhưng thực ra là "vượt", nghĩa là lên cao, cao mãi. Các từ ngữ "sau khi qua", "ta lại vượt", "lại vượt", "thì ta tới" đã giúp người đọc hình dung được một Cao Bằng rất cao, rất xa. Thơ năm chữ ngắn gọn và chắc khỏe, nhưng chỉ cần chừng ấy thôi vẫn đủ giọng điệu để hình dung về một Cao Bằng vừa cao, vừa xa - mảnh đất biên giới của Tổ quốc, nơi Bác Hồ đặt chân về nước đầu tiên sau hành trình ba mươi năm xa cách: "Sau khi qua Đèo Gió/ Ta lại vượt Đèo Giàng/ Lại vượt đèo Cao Bắc/ Thì ta tới Cao Bằng".

 Phải vượt qua Đèo Gió, Đèo Giàng, đèo Cao Bắc hàng nghìn mét mới chạm chân về non nước Cao Bằng, nhà thơ như được thở phào nhẹ nhõm mà ngắm nhìn thiên nhiên hùng vĩ, tươi đẹp. Ở đây, cách nhận xét của Trúc Thông về Cao Bằng cũng rất có duyên, vừa trúng mà lại gây ấn tượng mạnh: "Cao Bằng, rõ thật cao! Rồi dần bằng bằng lại". Đúng là địa hình của mảnh đất này nằm trong hai chữ "cao bằng". Cao tận cùng rồi dần bằng lại theo đồi núi thoai thoải. Thêm nữa, vừa bước chân về đất Cao Bằng, thiên nhiên mát lành đã như đón đợi du khách đến đây bằng những chùm mận ngọt. Nhà thơ dùng chữ "đón" mới tinh tế làm sao. Quả là một thiên nhiên thân thiện và hài hòa với con người: "Đầu tiên là mận ngọt/ Đón môi ta dịu dàng".

Có lẽ đọc xong hai khổ thơ đầu, người không mê thơ cũng thích thú mà đọc cho hết, vì Cao Bằng đẹp quá, thân thiện và mến khách quá. Cái vị ngọt của chùm mận "đón môi ta dịu dàng" đã níu hồn du khách, đã khiến cho khách không nỡ rời xa, muốn thèm khát ở lại để cảm mến nhiều hơn về con người Cao Bằng hiền lành, nhân hậu: "Rồi đến chị rất thương/ Rồi đến em rất thảo/ Ông lành như hạt gạo/ Bà hiền như suối trong".

Cảm nghĩ về con người ở đây, nhà thơ Trúc Thông đã sử dụng thủ pháp so sánh thật tinh tế và sâu sắc. Chữ dùng gọn, sắc và độc đáo. Các hình ảnh so sánh lại gần gũi, quen thuộc với mỗi người nhưng lại có khả năng khơi gợi đặc biệt. Bốn đối tượng đại diện cho nhân dân Cao Bằng: một chị, một em, một ông, một bà..., tất cả đều nhân từ, thơm thảo, giàu tình cảm yêu thương đã khái quát được vẻ đẹp tâm hồn của các dân tộc anh em cùng nhau chung sống trên đất Cao Bằng. Đó là vẻ đẹp của con người Cao Bằng trong cuộc sống đời thường hiện tại. Nhà thơ đã dành ra hai khổ thơ4 và 5 để khắc họa vẻ đẹp về lòng yêu nước của người Cao Bằng. Cao Bằng trở thành chiến khu cách mạng nơi Bác Hồ về nước. Cao Bằng lại là biên cương, là bà mẹ cách mạng chở che cho những người kháng chiến. Tấm lòng yêu nước của nhân dân Cao Bằng dâng cao như núi non không làm sao đo hết được nhưng cũng lặng thầm như dòng "suối khuất rì rào" sau bụi chuối, bờ tre. Nhờ đó, vẻ đẹp các hình ảnh thơ hiện lên vừa rất trữ tình, nhẹ nhàng song lại mang đậm vẻ đẹp sử thi kỳ vĩ, nhờ đó mà ý thơ bao quát và sâu sắc qua cách cảm, cách nghĩ của nhà thơ: "Đã dâng đến tận cùng/ Hết tầm cao Tổ quốc/ Lại lặng thầm trong suốt/ Như suối khuất rì rào.".

Khép lại bài thơ Cao Bằng là tiếng lòng nhắn nhủ của nhà thơ Trúc Thông đối với mỗi người về trách nhiệm và tình cảm với mảnh đất Cao Bằng yêu quý. Tác giả dùng cách xưng hô thật thân thiện, gần gũi mà chất chứa nhiều nỗi niềm mong ước thiết tha. Đó cũng là tình cảm và trách nhiệm công dân của mỗi người con đất Việt với non nước Cao Bằng: "Bạn ơi có thấy đâu/ Cao Bằng xa xa ấy/ Vì ta mà giữ lấy/ Một dải dài biên cương".

Bài thơ Cao Bằng hay không những vì chữ nghĩa chỉn chu, hơi thơ rắn khỏe, vần điệu nhịp nhàng dễ đi sâu vào lòng người đọc mà còn bởi tứ thơ chìm khuất trong tâm hồn thi nhân bất chợt trào ra, dâng cao thành cảm xúc thiết tha, mãnh liệt. Từ vẻ đẹp nước non hùng vĩ, con người Cao Bằng giàu truyền thống yêu nước, bài thơ thể hiện tình cảm mến yêu, tự hào về một vùng đất biên cương thiêng liêng của Tổ quốc, nhờ đó đã chắp cánh cho thơ ca bay lên lưu dấu giữa hồn người.

LÊ THÀNH VĂN